ADHD u dorosłych – jak radzić sobie z codziennością?

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) jest powszechnie uznawane za problem, który dotyczy jedynie dzieci. Jednak coraz częściej specjaliści podkreślają, że występuje także w życiu dorosłym i wpływa na funkcjonowanie zawodowe, społeczne i emocjonalne. Objawy ADHD są rozmaite i czasem ciężko je jednoznacznie zinterpretować. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczącego tego zaburzenia, występującego u dorosłych. Poznaj przyczyny, objawy i sposoby leczenia ADHD.

ADHD dorosłych — najważniejsze informacje

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi występuje w wieku dorosłym i nie można temu zaprzeczyć. Jest to zaburzenie obejmujące kombinację różnych problemów o charakterze trwałym. Może prowadzić do słabych wyników w pracy i komplikacji w obszarze życia osobistego. Osoby zmagające się z ADHD często doświadczają współwystępujących stanów lękowych i zaburzeń nastroju.

Jeszcze do niedawna kryteria diagnostyczne rozpatrywano wąsko i podchodzono do nich dość stereotypowo. Z tego względu wiele osób nigdy nie otrzymało rozpoznania. Jest to jeden z powodów, dla których ADHD dorosłych jest obecnie coraz częściej diagnozowane. Należy bowiem pamiętać o tym, że jest to zaburzenie, które ma się od urodzenia. Nie może wykształcić się w późniejszych latach życia — jedynie objawy mogą się zmniejszyć lub zwiększyć.

W aktualnej klasyfikacji DSM-5 wyróżniono 3 podtypy ADHD:

1. z przewagą zaburzeń uwagi — ta odmiana charakteryzuje się brakiem nadpobudliwości. Główny objaw stanowi problem z utrzymaniem koncentracji;
2. z przewagą nadruchliwości i impulsywności — w tym podtypie kluczową rolę odgrywa nadruchliwość i impulsywność;
3. podtyp mieszany — to najczęściej pojawiająca się forma ADHD.

Jak przebiega diagnoza ADHD?

Diagnoza ADHD to długotrwały i złożony proces prowadzony przez psychologa i psychiatrę. W pierwszej kolejności należy udać się na konsultację psychologiczną. Wówczas specjalista zbiera wywiad kliniczny, a także przeprowadza test neuropsychologiczny. Podczas spotkania pacjent powinien jasno przedstawić wszelkie informacje dotyczące funkcjonowania w codziennym życiu — zarówno aktualnie, jak i w przeszłości.

Drugie spotkanie z psychologiem to czas na wykonanie testu psychometrycznego. Do tego celu wykorzystywany jest z reguły kwestionariusz DIVA 5, który opiera się na kryteriach diagnostycznych wskazanych w międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń DSM-5. Jakie są inne testy, z których chętnie korzystają psychologowie?

• Test zmiennej uwagi (TOVA) — pozwala na określenie zdolności do wykonywania zadań i utrzymania uwagi w określonym czasie. Czasem wyniki są niejednoznaczne i niemiarodajne.
• Connerds Adult ADHD Rating Scales (CAARS) — dzięki tej skali psycholog może ocenić uwagę, nadpobudliwość i kontrolę impulsów danego pacjenta. W teście występuje skala opisowa, którą wypełnia obserwator dobrze znający osobę poddaną diagnozie.
• Skala Samoopisu Dorosłych (ASRS) – jest to metoda diagnostyczna, którą rekomenduje WHO. Ten test warto wypełnić przed przyjściem do lekarza, przed właściwą diagnozą.
• Inwentarz oceny zachowania funkcji wykonawczych (BRIEF-A) – porównuje trudności występujące w życiu codziennym wśród osób w tym samym wieku i określa występujące deficyty. Koncentruje się na funkcjonowaniu wykonawczym, przełączaniu się między poszczególnymi czynnościami, analizuje organizację pracy i łatwość związaną z zapamiętywaniem informacji.

Po zakończeniu spotkań z psychologiem należy umówić się na wizytę u specjalisty w dziedzinie psychiatrii. To on posiada uprawnienia do postawienia oficjalnej diagnozy. Może też wprowadzić leczenie farmakologiczne, gdy sytuacja danej osoby tego wymaga. Zdecydowanie częściej jednak osoby ze stwierdzonym ADHD są kierowane na psychoterapię.

Pamiętaj o tym, że diagnozę ADHD może wykonać jedynie specjalista. Samodiagnozowanie się może przynieść więcej szkody, niż pożytku. Nie należy robić tego na własną rękę. Jeśli masz pewne, uzasadnione podejrzenia, skorzystaj z pomocy kompetentnego psychiatry i psychologa. Zrezygnuj z analizowania swojej sytuacji na podstawie informacji znalezionych w Internecie. Mogą one stanowić dla Ciebie cenną wskazówkę, jednak są to jedynie szczątkowe wiadomości. Diagnozę może postawić jedynie kompetentna osoba, wyposażona w rozległą wiedzę medyczną i wieloletnie doświadczenie.

Objawy ADHD

Objawy ADHD u dzieci i dorosłych znacznie się od siebie różnią. Warto porównać ze sobą symptomy pojawiające się w różnych obszarach życia i wskazać charakterystykę ich występowania w różnym wieku.

• Najczęstsze objawy
  • dzieci: najbardziej zauważalnym objawem jest hiperaktywność. Dzieci mają problemy z pozostaniem na miejscu, nie są w stanie kończyć rozpoczętych czynności i są bardzo niecierpliwe;
  • dorośli: objawy wraz z wiekiem stają się łagodniejsze. Hiperaktywność z reguły znika i zamienia się w odczuwanie niepokoju, trudności w zakresie odpoczywania, a czasem w pracoholizm. Wiele osób z ADHD zmaga się z nieustanną potrzebą bycia zajętym. Problemy z koncentracją współwystępują z trudnościami w zakresie zarządzania czasem.
• Emocje i uczucia
  • dzieci: ADHD u dzieci kojarzone jest m.in. z częstymi wybuchami złości i płaczu;
  • dorośli: ADHD dorosłych to impulsywne decyzje, trudności z funkcjonowaniem w relacjach międzyludzkich, a także wyzwania związane z pracą nad poczuciem własnej wartości.
• Funkcjonowanie na co dzień
  • dzieci: kłopoty z nauką są dużym problemem praktycznie wszystkich dzieci z ADHD;
  • dorośli: wraz z wiekiem trudności mogą rozpowszechniać się na coraz więcej obszarów życia. Wyzwania w pracy, trudności finansowe i ogólna dezorganizacja są charakterystyczne dla ADHD dorosłych.

Czy ADHD ma dobre strony?

ADHD nie należy rozpatrywać jedynie w czarnych barwach. Jest to zaburzenie, które może wiązać się z pewnymi korzyściami i atutami! Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi charakteryzuje się dodatkową energią. Osoby z ADHD rzadko narzekają na zmęczenie lub wyczerpanie. Są też towarzyskie i charyzmatyczne. Często lubią znajdować się w centrum uwagi i wyróżniają się nietuzinkowym poczuciem humoru.

Energia i charyzmatyczność łączą się z kreatywnością. Nadaktywność mózgu sprawia, że ADHD czasem ułatwia dostrzeżenie pewnych rzeczy z niestandardowej perspektywy. W związku z tym osoby z tym zaburzeniem dobrze odnajdują się w zawodach, do wykonywania których potrzebne są duże pokłady inwencji twórczej.

Często mówi się o tym, że multitasking jest nieskuteczny. Jednak dla wielu dorosłych z ADHD wielozadaniowość to niezastąpiona super moc. Ich mózg potrafi swobodnie przeskakiwać pomiędzy różnymi zadaniami i myślami. Rozmowa przez telefon, pisanie maila i oglądanie serialu w jednym czasie? To zdecydowanie coś, co są w stanie robić osoby z ADHD.

Praca i życie ADHD — jak funkcjonować na co dzień?

Jak radzić sobie z ADHD, aby normalnie funkcjonować we wszystkich sferach życia? Jednym z kluczowych aspektów jest organizacja i planowanie. Osoby chorujące na ADHD często zmagają się z trudnościami w zakresie zarządzania czasem, co prowadzi na dłuższą metę do frustracji i kumulowania się stresu.  Polecane strategie to tworzenie list, prowadzenie kalendarza i aplikacji do planowania zadań. Ustawianie przypomnień i trzymanie się stałej rutyny to podstawa.

Ważnym aspektem codziennego funkcjonowania jest też korzystanie z technik relaksacyjnych. Medytacja, joga i głębokie oddychanie to skuteczne metody redukcji napięcia. Dzięki nim łatwiejsze staje się także skupienie i utrzymywanie koncentracji na wykonywanych działaniach.

Dla dorosłych z ADHD kluczowe znaczenie ma aktywność fizyczna. Dzięki niej możliwe jest przyspieszenie produkcji dopaminy. Ten neuroprzekaźnik odgrywa strategiczną rolę w obszarze koncentracji i uwagi. Bieganie, jazda na rowerze, siłownia czy zajęcia taneczne to coś, co warto robić w czasie wolnym. Wiele korzyści wiąże się też z jedzeniem zdrowych posiłków. Coraz częściej w literaturze pojawia się tematyka wpływu diety na intensywność objawów ADHD.

ADHD jest zaburzeniem, które zwiększa skłonność do przebodźcowania. Dlatego szczególnie istotną kwestią jest dbanie o wyciszenie. Dopasowanie rodzaju pracy i rutyny dnia do indywidualnych potrzeb związanych ze specyficzną aktywnością mózgu to podstawa dobrego samopoczucia.

Pamiętaj o tym, że ADHD nie jest zaburzeniem stanowiącym ograniczenie. Nawet po otrzymaniu rozpoznania możesz prowadzić satysfakcjonujące życie i odnosić sukcesy na polu rodzinnym i zawodowym. Jeśli będziesz sumiennie pracować nad zdrowymi nawykami i kontrolować wpływ środowiska na nasilenie swoich objawów, z pewnością Twoje codzienne samopoczucie będzie doskonałe.

ADHD — metody leczenia

ADHD jest obecnie leczone na wiele różnych sposobów. Warto pamiętać o tym, że nie stanowi choroby psychicznej, a jedynie zaburzenie neurorozwojowe. Istnieją różne drogi terapeutyczne, dzięki którym jakość życia pacjentów może ulec znacznej poprawie. Głównym celem każdej metody leczenia jest poprawienie komfortu funkcjonowania zdiagnozowanej osoby w różnych obszarach życia. Podstawę stanowi nauka nowych strategii radzenia sobie z problemami pojawiającymi się na co dzień w domu i w pracy.

Jak najczęściej wygląda plan leczenia ADHD u osób dorosłych?

• W pierwszej kolejności konieczna jest psychoedukacja. Pacjenci muszą zrozumieć, że objawy takie jak problemy z koncentracją uwagi czy okresowy brak zaangażowania w obowiązki, nie są ich winą. Konieczne jest uzyskanie świadomości, że trudności życiowe to efekt deficytów neuropsychologicznych, a nie coś związanego z charakterem czy osobowością.
• Leczenie farmakologiczne również stanowi ważny element terapeutyczny. Jakie środki są najczęściej stosowane?
  • Stymulanty — zwiększają dostępność neuroprzekaźników — w szczególności dopaminy, a także noradrenaliny. Ułatwiają kontrolowanie emocji. Najczęściej stosowane są metylofenidat i amfetaminy. Poprawiają ogólną jakość życia poprzez ułatwienie prowadzenia pojazdów, poprawę wyników zawodowych oraz zmniejszenie ryzyka otyłości.
  • Leki niestymulujące — w kolejnej grupie leków należy wyróżnić przede wszystkim atomoksetynę, klonitynę i bupropion. Ich mechanizmy działania są różnorodne. Środki te stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy stymulanty nie przynoszą oczekiwanych efektów.
  • Inne leki psychiatryczne — gdy wraz z ADHD współwystępują stany lękowe, zaburzenia nastroju, uzależnienia czy zaburzenia odżywiania, stosowane są inne leki psychiatryczne — np. z grupy SSRI. Można spotkać się z przepisywaniem leków normotymicznych (lamotrygina), anksjolityków (SNRI, hydroksyzyna, buspiron) i neuroleptyków (klozapina, olanzapina)
• Psychoterapia stanowi podstawę łagodzenia uciążliwości objawów ADHD. Najczęściej polecany jest nurt poznawczo-behawioralny, który uczy praktycznych umiejętności i zdrowszych strategii myślenia. Praca nad budowaniem planów dnia, stosowaniem w praktyce sformułowań przekazujących otoczeniu informację nad problemami z koncentracją, a także budowanie struktury podejmowanych działań to kluczowe kwestie, nad którymi pracują osoby z ADHD na terapii. Konieczne jest też uświadomienie swoich mocnych i słabych stron, zaakceptowanie objawów i nauczenie się życia razem z nimi. Na psychoterapii pacjenci dowiadują się, że ADHD to nie tylko nieprzyjemne dolegliwości, ale również pewne atuty, które mogą okazać się przydatne.

Rosnąca świadomość w zakresie ADHD dorosłych to doskonała wiadomość dla wszystkich osób zmagających się z zespołem nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi. Uzyskanie diagnozy jest w dzisiejszych czasach zdecydowanie bardziej osiągalne niż jeszcze kilka lat temu. Jeśli spełniasz kryteria diagnostyczne, a psychiatra postawi rozpoznanie ADHD, Twoje życie może się zmienić na lepsze! Poznanie specyfiki zaburzenia i nauczenie się technik radzenia sobie z objawami podczas terapii, to najskuteczniejszy sposób na poprawę funkcjonowania w życiu codziennym.

Podjęcie odpowiednich działań jest ważne dla wszystkich osób z ADHD. Jest to bowiem zaburzenie, które nie przechodzi z wiekiem. Należy wziąć życie we własne ręce i z pełną świadomością rozpocząć pracę nad swoimi emocjami, nawykami i zachowaniami w różnych obszarach życia.